Главная / Жахон / «Унутилмас йукотиш»​. Шимолий Корея СССР таъсиридан кандай чикиб кетганди?

«Унутилмас йукотиш»​. Шимолий Корея СССР таъсиридан кандай чикиб кетганди?

Шимолий Корея пайдо булган даврларда замонавий КХДРдан анча фарк килган. Энг катта фарклардан бири – Ким Ир Сен давлати советларнинг мутлак назоратида бошкарилган. Де факто давлат рахбари Ким Ир Сен эмас, СССРнинг Шимолий Кореядаги элчиси Терентий Штиков эди, Ким эса мамлакат юзи, инкилоб етакчиси ва мехнаткаш корейслар тимсоли.

XIX аср 50-йиллардан бошлаб вазият бирмунча узгарди, масалан Глеб Криулин (1974-1982 йилларда элчи) Штиков тутган ричагга эга булмади, у Шимол сиёсатини уз тизгинида саклаб туришга кодир эмасди.

Мустакил диктатура сари йул

Фото: The Telegraph

СССРнинг Шимолий Кореядаги таъсири киркилишига туртки булган биринчи омил – яриморолни тарк этган совет армияси булди.

1948 йил, бир вактнинг узида, АКШ хам Жанубий Кореядан харбийларни олиб кетишга ваъда беради. Расмий диалектда бу вокеа яриморол назоратини мустакил корейс давлатларига тулик топшириш сифатида талкин этилди. Аммо етакчи давлатларнинг элчихоналари махаллий кудратини саклаб колди.

Иккинчи омил – Хитой армиясининг Шимолий Кореяни инкироз ёкасида саклаб колгани булди. 1958 йилга кадар хитойликлар Шимолий Кореяда юз бериши мумкин булган бухронларга карши туриб берди. Бундан ташкари, Лавретий Бериянинг «янги сиёсий курси» социализм таъсирида яшаётган «кичик халклар» устидан назорат сусайтирилиб, рахбарлар алмашинувига ишора килганди.

КПССнинг машхур ХХ съездида эса десталиназация жараёнига старт берилди: куп утмай Болгарияда Вылко Червенков, Венгрияда Матьяша Ракоши хокимиятдан кетди.

Ким хукмронлиги якунига етишини эртарок англаган сиёсатчи эди, хакикатан уни хокимиятдан агдаришга уриниш содир булди. 1956 йили августдаги мувафаккиятсиз уринишдан сунг, Ким Ир Сен Москва таъсиридан имкон кадар тезрок чикиб кетишни уйлаб колди. Агар шундай килмаса, «катта Ога»га кулок тутиш яхшилик билан тугамаслигини тушуниб етди.

СССРнинг энг омадсиз дипломати

Ким Ир Сен уйлаган максадига етишишида расман айбдор шахсларни келтириб утса булади: масалан, Александр Пузанов шулардан биридир. 1957-1962 йилларда СССРнинг КХДРдаги элчиси лавозимида ишлаган Пузанов Иттифок тарихидаги энг омадсиз дипломат, деб аталишга лойик.

Сталин даври тарихи билан якиндан таниш инсонлар Пузанов исмини куп учратади: ахир уни шахсан Сталин партия элитаси таркибига киритган. 1952 йилда Марказкум Президиуми аъзолигига сайланган булажак дипломат РСФСР Министрлар Кенгашини хам бошкаради. Дохийнинг улими ортидан Пузанов хам бир катор лавозимлардан четлаштирилди. Унинг узи хаётининг кейинги йилларида Сталин бошкарувини кумсаб яшади.

Шахсга сигиниш фош этилгач, амалдаги сиёсатдан анча куркиб олган, эхтиёткор давлат арбоби, дипломатиядан хабари йук дипломат Ким Ир Сен учун айни муддао булди. У режалаштирган ишларини Хрушчев билан яхши алокада булмаган Пузанов даврида амалга ошириши мумкин, бунга шароит пайдо булади.

Москва Ленин ислохотларига кайтиб, Пхеньян етакчисидан икки лавозимдан биридан воз кечишни сураган. Яъни партия ва ижро хокимияти рахбари булган Ким икки курсидан бирини хамсояларидан бирига топшириши лозим эди. Шу билан социализмдаги коллектив бошкарув механизмлари тикланишига умид килган Москва, кейинчалик Ким Ир Сен танлаган йулни яхши билмасди. Негаки, шимолликлар дохийси Министрлар кенгашидаги раислик урнини узига содик шерикларидан бирига топшириб, Москва чалгиб турган пайтда, лавозимни кайтариб олишни уйлаётганди.

Биринчи номзод, Миллий мудофаа вазири Ким Чхве Ен Гон аввал хам шунака вазифани бажарганди: 1946 йил ташкил этилган ва рекорд фурсатда коммунистларга буйсунган Демократия партиясига айнан у етакчилик килган. Аммо Ким Чхвега ишонмайди, балки унинг кулида харбийлар булгани бу карорга таъсир килгандир. Шимолий Корея рахбари бу масалага ечим излашни элчихона ихтиёрида колдирди. Катъиятсиз амалдорлардан бири – Ким Ил номзоди илгари сурилди. Ундан хам катъиятсиз, тажрибасиз дипломат Пузанов эса ишларга аралашиб, нотугри карор чикаришдан куркиб, сукут саклади.

Ким Ир Сен энди янада хатарли карорга тухталди: хар икки лавозимда хам у колса, нима булади? Пузанов яна жим. Ким таваккал килиб куриш кераклигини тушунди. 1957 йилда махкама тулик ислох этилди. Ким хорижий сафардан кайтганда хам элчихонадан садо чикмади, демак хаммаси жойида. Ким Ир Сен КХДРнинг якка хукмронига айланди.

КХДР табиати

Фото: yaplakal

1962 йили Пузанов урнига лавозимга тайинланган Василий Московский Пхеньянга етиб келганда, КХДР очикдан-очик СССР-ХХР келишмовчилигида Пекин тарафида туриб сиёсат олиб бораётганди.

КХДР совук уруш пайтининг узида пайдо булиб, унинг якунига кадар СССРдан ажраб кетган йулдош давлат хисобланади. Колган давлатлар аввалдан ярим мустакил булган, бошкалари эса кайта куриш сиёсатига кадар таъсирдан чикарилмаганди. Нега Пхеньянннинг Москвага карши кураши куримсиз, жимжит утиб кетди?

Гап шундаки, мана шундай килса, СССРдан иктисодий кумак сураш имконияти доим сакланиб колишига ишонган Ким Ир Сеннинг Хитой билан жуда инок булиб кетиши Москвага хам ёкмаган.

Шунинг учун, Кремль Шимолий Кореяни очикчасига коралашдан узини тийиб турган. Факат махфий маълумотномадагина Шимолий Кореядаги террор, иктисодий тургунлик хакида айтиларди. Бу уйинда Шимолий Корея галаба килди: у чиройли кулги ва кул сикишдан бошка хеч нарса бермай, Москвадан куп нарсани кабул килди.

Пузановнинг хатолари туфайли, Шимолий Кореяда Кимлар оиласи хокимиятни мустахкам эгаллаб олишига катта шароит пайдо булди.

Check Also

egIg0RbcjP9-5zjdCz_YbLJq8b2lia1O

Фукаролар курол сохасида рухсат бериш жараёнларидан кандай тартибда утиши маълум булди

Курол муомаласи сохасида рухсат бериш тартиб-таомилларидан утиш тартиби тасдикланади. Фото: ИТАР-ТАСС/ Зураб Джавахадзе Вазирлар Махкамасининг …

Даре уз Янгиликлар – сӯнги Ӯзбекистон хабарлари