Главная / Иктисодиёт / Tиббий сугурта тиббиётдаги коррупцияга чек куядими?

Tиббий сугурта тиббиётдаги коррупцияга чек куядими?

Узбекистон президентининг “Узбекистон Республикаси согликни саклаш тизимини тубдан такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида”ги фармонига кура 2019 йил 1 июлдан бошлаб вилоят ва туман (шахар) даражасидаги стационар согликни саклаш муассасаларида аралаш молиялаштириш тизими жорий этилади, бунда кафолатланган бепул тиббий хизмат хажмига кирмайдиган даволаш турлари пуллик асосда амалга оширилади. Шунингдек, 2019 йил 1 июлдан бошлаб айрим даволаш-профилактика муассасалари ишлаб чикилган инвестиция лойихалари асосида белгиланган тартибда инвесторларга ишончли бошкарувга берилади хамда 2021 йил 1 январдан бошлаб Узбекистон Республикасида мажбурий тиббий сугурталаш боскичма-боскич жорий этилади.

Бир неча йилдан буён Канаданинг турли шахaрларидаги шифохоналарда фаолият юритиб келаётган Обидxон Мамадалиев Kun.uz’га Узбекистон тиббиёт тизимида амалга оширилаётган ислохотлар ва хориж тажрибаси хусусида уз фикрларини баён этди.

Tиббий сугурта ахоли учун кандай наф келтириши мумкин?

Биринчидан, тиббий сугурта хаммага керак, хар бир инсон учун зарур нарса. Ахоли соглигини янада яхширок мухофаза килиш, хар бир тиббий жамоани, тиббиётни ривожлантириш, тиббий хизматларни юкори сифат билан таъминлаш учун мажбурий тиббий сугурта албатта керак. Чунки бугунги кунда республикадаги тиббий хизмат курсатиш стандарти жахон стандартларига тугри келмайди.

Tиббий сугуртанинг фукаро учун афзаллик томони шундаки, у битта тиббий муассасага, яъни поликлиникага боглаб куймайди. Фукаро кулидаги тиббий сугурта полиси билан мамлакатнинг исталган еридаги узи хохлаган тиббий муассасага мурожаат килиш, хизмат талаб килиш хукукига эга булади.

Бунинг мамлакат ижтимоий-иктисодий ривожланишига хам катта таъсири булади. Мажбурий тиббий сугуртага утиш оркали куплаб одамлар иш билан таъминланиши мумкин. Яъни янги сугурта компаниялари ташкил этилади, хар бир шифохонанинг уз молия мутахассислари пайдо булади. Куплаб хусусий тиббиёт муассасалари очилади.

Бора-бора тиббиёт сохаси узини-узи таъминлашга утади ва тиббиёт хам солик туловчига айланади. Бу факатгина доимий равишда нархни ошириб бориш дегани эмас, балки яхши хизмат курсатган тиббиёт муассасалари ривожланиб боради, яхши хизмат курсата олмаган муассаса эса уз-узидан йуколиб кетади.

Тиббиёт яхши булса, туристлар окими яхшиланади, инвесторлар хам кириб келади. Масалан, инвестиция киритилаётган чекка бир жойда инвесторнинг мазаси кочиб колса ва унга яхши тиббий хизмат курсатилмаса, инвестор бу ерни тарк этади, чунки саломатлик хар бир инсон учун биринчи уринда туради.

Мажбурий тиббий сугурта жорий этилиши жараёнида нималарга эътибор бериш даркор?

Узбекистон сугурта ва пуллик тиббиётга тулик утиб кетиши учун имконият бор. Лекин бу осон эмас. Менимча, бу ишни 2021 йил эмас, 2024 йилгача амалга оширишни режалаштирилса яхши буларди. Сабаби, хозирда етарли инфраструктура йук.

Инфраструктура нима? Авваламбор, хизмат курсатувчи госпиталларни купайтириш керак. Уттиз уч миллион нафар ахолига хизмат курсатиш учун жуда хам куп шифохона булиши зарур.

Tиббий сугурта килиш билан шугулланувчи компанияларни ташкил этиш, уларга нисбатан молиявий талабларни ишлаб чикиш керак. Бу компаниялар маблаги жуда катта, бой ташкилот булиши лозим. Бир миллион сум билан сугурта компанияси очиб куйиб, уни юритиб булмайди. Улар хориждаги ривожланган сугурта компаниялари тажрибаларини урганган булиши зарур. Бундан ташкари, сугурта компаниялари куп ва хусусий булиши керак. Шундагина ракобат булади, яхши хизмат курсатувчи компаниялар пайдо булади хамда одамлар улар ичидан энг маъкулини танлаб олишади. Яна бир нарсани эътиборга олиш лозим, одамлар бирданига бир йиллик сугурта туловини тулай олмасликлари мумкин. Туловни ойма-ой тулайдиган шаклини йулга куйиш керак.

Пуллик хизматлар йулга куйилганидан сунг тиббиёт хам хусусийлашиб бориши керак. Одамлар “давлат тиббий хизматлари йук булиб кетар экан, хаммаси хусусий булиб кетар экан” деб вахимага тушмасликлари лозим. Чунки бу ракобат ва сифатни кучайтиради хамда нарх-навонинг тушишига олиб келади. Зеро бутун дунёда хусусий тиббиёт йулга куйилган.

Канада госпиталларида хизмат бепулми?

Канадада барча клиникалар хусусий. Катта госпиталлар давлатга карашли. Тиббиёт бепул эмас, аммо хар бир фукаро учун сугурта пулини давлат тулаб беради. Хаттоки давлат касалхоналарида ишлайдиган шифокорларнинг барчаси тадбиркор, хар бирининг уз шахсий хисоб раками, уз хисобчиси, уз котиби, уз офиси бор. Улар касалхонага келиб хизмат килиб кетади, уларга хизмат хаки туланади.

Ва яна шуни айтмокчиманки, Канада госпиталларида бепул хизмат курсатилади. Аммо хар бир шифокор хар битта муолажаси учун, хар битта беморни кургани учун давлатдан пул талаб килади. Уша бемор учун инвойс юборади ва шифокорнинг хизмат хакини давлат тулаб беради.

Хуш, давлат бу пулларни каердан олади? Бу пуллар айрим турдаги соликлардан олинади. Бу соликлар каердан олинади? Канадада энг киммат нарса бу алкогол ва тамаки махсулотларидир. Бу махсулотларнинг акциз соликларидан келган даромадларнинг барчаси тиббиётга ажратилади. Казинолардан тушаётган фойдалар юз фоиз тиббиётга утказилади.

Казинолардан ташкари лотереялардан тушадиган даромадлар хам тиббиётга сарфланади. Лотереяларда жек-пот микдори усиб боради ва ана шу ютук маълум муддат давомида ютиб олинмаса, бу пул хам тугридан-тугри согликни саклаш сохасига утказиб юборилади. Бундан ташкари, госпиталлар атрофидаги автомобиль тураргохларининг барчаси пуллик ва булардан тушадиган даромад хам тугридан-тугри тиббиёт сохасига кетади.

Эътиборингизни бир нарсага каратмокчиман, Канадада федерал хукумат, провинциал хукумат, полициячилар ёки харбийлар учун алохида госпитал йук. Канадада бой хам,камбагал хам битта госпиталга боради. Тажрибамдан сизга бир нарсани айтиб бермокчиман. Шифохонада беморларни текшираётганимда ёши эллик-олтмишлар атрофидаги инсонга дуч келдим. Унга муолажа курсатиб булганимдан сунг бу кишининг хизмат сохаси билан кизикдим. У федерал парламентда сенатор эканлигини айтди. Каранг, сенатор хам оддий одамлар орасида навбат кутяпти. Ундан “сенаторлар учун алохида госпитал ажратилмаганми?” деб сурадим. У “йук, хамма битта госпиталга мурожаат килади”, деб жавоб берди.

Бу давлатда факатгина бош вазир, генерал-губернатор ва парламент раиси хамда уларнинг оилаларига хизмат курсатадиган битта кичкина поликлиника бор холос. Уларга уша поликлиникада хизмат курсатилади, аммо улар хам уша оддий халк борадиган госпиталга жунатилар экан.

Буни нима учун айтяпман? Узбекистонда хам маълум бир катлам учун хизмат курсатадиган касалхоналарни барча бора оладиган касалхоналарга айлантириш керак.

Касалхоналарда хизмат курсатиш сугурта тизимига утганидан кейин хар бир инсоннинг кулида “health card” (сугурта полиси) булади. Шифохоналар кулида полиси бор одамга тугридан-тугри хизмат курсатиши керак, пулини эса бемордан эмас, уша полисни берган сугурта компаниясидан талаб килиб олиши керак.

Шифокор биринчи навбатда бемордан пул сураши эмас, даволаши шарт

Тошкентда булганимда хусусий клиникалардаги хизмат курсатиш билан танишдим. Аввал пул тулайсиз, шундан кейингина сизга хизмат курсатишади. Пулини туламасангиз, хизмат курсатилмайди. Бу мутлако нотугри. Беморга хизматни курсатиб, ана ундан кейин пул талаб килиш керак. Агарда беморнинг пулни тулашга курби етмайдиган булса, унга кейинрок тулаш ёки банкдан кредит олиб тулаш имконини бериш лозим. Нафакат Узбекистон, балки собик СССР худудидаги давлатларда эса бунинг тескариси. Аввал пул тулайсиз, кейин шифокор сизни даволашни бошлайди. “Гиппократ касами”ни ичган шифокор аввало узига мурожаат килган бемордан пул сураши эмас, даволаши шарт.

Узбекистонда яна бир муаммо бу когозбозликдир. Тиббиёт сохасида хам жуда катта когозбозлик мавжуд. Масалан, тиббиёт карталарини юритиш. Хаммасини туп-туп килиб когозга ёзиб куйишади. Агарда ана шу когоз йуколиб колса, тамом, беморнинг касаллик тарихи булмайди. Энди Канада мисолига утадиган булсак, бу ерда барчанинг касаллик тарихи согликни саклаш вазирлиги серверида туради. Агарда сиз узингиз танлаган шифокорга “касаллик тарихимни урганиб чикиб, шунга караб муолажа килинг” десангиз, у интернет оркали сизнинг касаллик тарихингизга кириб, качон ва канака касал булгансиз, кандай дори ичгансиз, неча марта кон олдиргансиз, неча марта текширувдан утгансиз, хамма-хаммасини урганиб, ушандан келиб чикиб муолажани бошлайди.

Яна Канада шифокорларида бир нарса борки, антибиотикларни жуда хам кам куллашади. Уларнинг биринчи берадиган маслахати спорт машгулотлари билан шугулланиш, соглом овкатланиш, купрок мева-сабзавотлар истеъмол килишдир. Таркибида ёг ва шакар юкори даражада булган таомлардан тийилишни маслахат беришади.

Бу ерда, шунингдек, хар бир ишчига ишхонаси томонидан бенефит берилади. Бенефит маълум микдорда пул ажратилувчи карточка булиб, ходим ушбу карточкадаги пулни спорт анжомлари сотиб олиш, спорт залларига бориш, оила аъзолари учун турли согломлаштириш муассасаларига сарфлаши мумкин. Ушбу карточкадаги пул ишлатилаётганида унинг нима учун ишлатилаётгани курсатиладиган бланка тулдирилади ва касса аппарати чеки билан ишхонага топширилади. Бу хам ахоли саломатлигини мустахкамлашга хизмат килади. Мана шу нарсани хам йулга куйиш керак деб уйлайман.

Дипломингни эмас, лицензиянгни сурашади

Бу ерда талабалар тиббиёт олийгохида турт йил укиганидан сунг бакалавр даражасини олишади. Сунгра танлаган тиббиёт йуналиши буйича укишни давом эттириш учун имтихон топширади ва яна икки йилдан 4 йилгача укийди. укишни битирганидан кейин яна икки йил шифокор ёрдамчиси булиб ишлаш учун госпиталларга юборилади. Бу хам талабалик даврига киради. Аммо госпиталда юрган пайтида албатта ойлик олади. Шифокор булиб етишиш учун жами саккиз йилдан12 йилгача вакт кетади.

Энг асосийси эса, укишни битириб, кулига диплом олганидан сунг албатта лицензия олиш учун имтихон топширади. Ушбу имтихондан утолмаганларга лицензия берилмайди ва улар шифокорлик килиш хукукига эга булишмайди. Канадада кайси олийгохни битирганлигидан катъи назар, сохада ишлаш учун лицензия олиш шарт. У шифокор буладими, таксичи буладими, юрист буладими, кулидаги дипломи билан иш бошлай олмайди. Факатгина сохаси буйича имтихондан утиб лицензия олгач иш бошлаши мумкин.

Олий маълумотли ишчилар ва мутахассислар бу ерда ишга кирмокчи булса, дипломи эмас, лицензияси суралади. Узимдан мисол, Узбекистонда хам, Канадада хам олган дипломларим уйимга олиб бориб куйганимдан бери ушандай туради, хали хеч ким дипломимни сурагани йук. Лицензия ракамингизни айтсангиз булди, онлайн тизим оркали сиз хакингиздаги барча маълумотларни узлари топиб олишади. Йигирмата дипломингиз булсин, битта лицензиянгиз булмаса, ишлай олмайсиз.

Шифокор беморга дори ёки муолажа учун рецепт ёзиб берсa, остига лицензия раками, исм-шарифи ва имзо ёзилиши керак. Агарда хатда лицензия ракамингиз булмаса, бу норасмий хисобланади.

Канадада шифокорлар ёзиб берган рецептларда лицензия раками ёзилмаганини бирор марта курмаганман.

Узбекистонда хам лицензия тизимини йулга куйиш керак

Узбекистонда хам айникса тиббиёт сохасида ушбу тажрибани йулга куйиш лозим деб хисоблайман, чунки тиббиёт ута масъулиятли, инсон хаёти билан боглик соха. Шу боис барча шифокорлар олийгохни битирганидан сунг хирург буладими, педиатр буладими, стоматолог ёки гинеколог буладими, дипломни бежизга олмаганини, шифокор булиб ишлаш учун билим ва малакаси етарли эканлигини исботлаш учун уз сохаси буйича лицензия олиши шарт.

Лицензияни эса Согликни саклаш вазирлиги эмас, балки алохида лицензиялаш маркази бериши керак. Вазирлик имтихонлар буйича стандартларни ишлаб чикишда иштирок этиши мумкин, аммо лицензия берадиган муассаса албатта бошка ташкилот булиши керак. Ана шунда монополиянинг олди олинади ва тиббиёт олийгохларидаги коррупцияга бархам берилади.

Бу лицензиялар докторларга хам, хамшираларга хам бир умрга берилади ва уларнинг иш фаолияти йуналишига караб, масалан, хирурглар ассоциацияси, педиатрлар ассоциацияси, хамширалар ассоциацияси каби ассоциациялар томонидан назорат килиб борилади. Назорат деганда уларнинг хар бирини текшириб имтихон утказиш эмас, балки беморлардан уларнинг устидан тушган шикоятлар, фаолияти давомида йул куйган хатолари куриб чикилади. Шунга караб уларнинг лицензиясини вактинча тухтатиш ёки кайтадан имтихонга куйиш карори чикарилади. Коррупция пайдо булишига имконият яратмаслик учун эса имтихон олувчи мустакил комиссия тузилиши керак. Комиссия доимий булмайди, балки хар йили алохида комиссия тузилади.

Ассоциациялар эса доимий ишлаши хамда тегишли сохадаги ходимларни назорат килиб бориши лозим булади. Маблагни эса ассоциация аъзоларнинг йиллик лицензия тулов бадалларидан олади.

Канадада терапевтлар, эндокринологлар ва бошка йуналишлардаги мутахассисларнинг ассоциациялари мавжуд ва уларнинг аъзолари хар йили тулов бадалини тулаб боради. Ассоциациялар мана шу бадал хисобига яшайди ва давлатдан хеч кандай пул олмайди. Улар жуда кичик ташкилот хисобланади, битта раиси,уринбосари, турт-беш нафар ходими ва колл-маркази булади. Шифокорлар согликни саклаш вазирлигига эмас, мана шу ассоциацияга бирлашади. Ассоциация нафакат лицензия бериш, балки уларни химоя килиш билан хам шугулланади. Агар уларга нисбатан тухмат булса, ишдан нохак бушатилса, мана шу ассоциация ходимлари уларни химоя килади. Бу касаба уюшмаси эмас, касаба уюшмалари алохида. Аммо ассоциациялар хам уз аъзоларини назорат килиш билан бирга керак пайтда химоя хам килади.

Хамширалар борасида хам шу фикрдаман. Узбекистонда хамширалар тайёрланадиган коллежлар бор, аммо хамшираларнинг бирортаси хам лицензияланмайди. Таклифим, барча хамширалар укишни битирганидан кейин шифохоналарда олти ойдан бир йилгача мажбурий амалиёт уташи, амалиётни утаб булганидан сунг имтихон топшириб, лицензия олиши керак.

Хозир ишлаётган хамширалар нима килади, деган савол тугилиши мумкин. Уларнинг барчасига автоматик равишда лицензия берилади, маълум муддатдан сунг улар имтихондан утказилиши мумкин.

Яна Канадани мисол келтирсам, бу ерда хамшираларга лицензия олиш учун имтихон топширишга 3 марта имконият берилади. Биринчи марта укишни битириб, амалиётни утаганидан сунг “лицензия олишга тайёрман” деб хужжатларини топширади. Белгиланган куни имтихон топширади. Агарда имтихондан ута олмаса, олти ой-бир йил тайёрланиб, келаси йил имтихон топширади. Ушанда хам имтихондан ута олмаса, коллеж ёки олийгохда неча йил укиган булса, яна кайтадан укиганидан кейингина имтихонга куйилади. Бу мантикан олиб караганда тугри ёндашувдир. Чунки уч-турт йил укиган хамшира имтихондан 3 марта ута олмаслиги, унинг дарсларга умуман катнашмаганини билдиради.

Tиббий сугурта ва лицензия тизимини жорий этиш хамда хориж тажрибасини татбик этиш оркали Узбекистонда юкори малакали, билимли шифокорлар етишиб чикишига хамда тиббиёт тизимидаги коррупцияга чек куйилишига эришиш мумкин деган фикрдаман.

Check Also

200sum

200 минг сумлик банкноталар муомалага чикарилади

Янги банкноталар 15 июлдан муомалада булади. Марказий банк 2022 йил 15 июлидан бошлаб янги куринишдаги …

Даре уз Янгиликлар – сӯнги Ӯзбекистон хабарлари