Главная / Маданият / Кутубхоналар куни

Кутубхоналар куни

research_interior_2014_09_18_sasb_photo_i45a8068-702x336Кутубхона (араб. кутуб – «китоблар», форс. хона – «уй») ахборот йигиладиган жойдир. Бунда ахборот китобгазета, журналвидео  ва аудиотасмаоптик диск ва хоказо шаклда булиши мумкин. Кутубхоналар ташкилот (жамоат) ёки жисмоний шахс (шахсий кутубхона) томонидан ташкил этилиши мумкин.

Кутубхона — босма ва айрим кулёзма асарлардан оммавий фойдаланишни таъминловчи маданий-маърифий ва илмий муассаса; мунтазам равишда босма асарлар туплаш, саклаш, таргиб килиш ва китобхонларга етказиш, шунингдек, ахборот-библиография ишлари билан шугулланади, омманинг маданий савиясини оширишда фаоллик курсатади. Китобхонларга хизмат курсатиш кутубхонанинг асосий фаолияти булиб, колган барча фаолиятлар (китоб фондини бутлаш ва уни ташкил этиш, фонд мазмунини ёритиш, уни китобхонларга етказиш кабилар) асосий фаолият учун хизмат килади. Китобхонларга хизмат курсатишнинг асосий максади уларни ахборот ва адабиётга булган талабларини имкон борича тулик кондириш ва адабиёт танлашларига ёрдам беришдан иборат. Хар бир кутубхона уз турига кура китобхонларни табакаларга булиб, алохида китобхонлар гурухларига ажратган холда хизмат курсатишни ташкил килади. Адабиётлар таргиботининг барча шакл ва усуллари китобхонлар талабини имкон кадар тулик ва тезкорлик билан кондиришга каратилади.

Ёзувнинг пайдо булиши ва хужжатли манбаларни, айникса, кулёзма ва кейинчалик босма китобларнинг купайиши кутубхоналарнинг юзага келиши ва ривожланишига шароит яратди. Кутубхоналар ёзма ёдгорликларни сакловчи хазина сифатида жуда кадимда пайдо булган. Милоддан аввалги 2-минг йилликда сопол битиклари сакланган кутубхоналар булган. Милоддан аввалги 7-аср урталарида Шаркдаги куп саройларда, кадимги Миср ва Рим ибодатхоналари кошида кутубхоналар булган. Кадимги даврдаги кутубхоналардан энг машхури Александрия (Искандария) кутубхонасидир.

Гарб Европада илк урта асрларда монастр ва ибодатхоналар кошида кутубхоналар ташкил этилган. Китоб босишнинг ихтиро килиниши кутубхоналар ривожланишида янги даврни бошлаб берди. Сарбонва, Гейделберг университетлари кошида, шунингдек, Ватикан кутубхонаси, Париждаги Кироллик кутубхонаси каби кутубхоналар пайдо була бошлади.

Узбекистон худудида милоддан аввалги 1-минг йилликнинг сунгги асрларида дастлабки кутубхоналар пайдо булган. Дастлабки кутубхоналар хукмдорлар саройларида ва ибодатхоналарда ташкил этила бошланган. Турон халклари Миср, Эрон, Юнон ва уларга кушни булган халклар билан якин алокалар урнатган, уша даврлардаги мавжуд кулёзмалар билан хам таниш булган. Узбекистон халкларининг кадимий ёзма ёдгорликлари сакланмаган. Берунийнинг хабар беришича, китоб хазиналари ва уларни сакловчилар турли истилолар даври (7–9-асрлар)да йук килиб юборилган. 9–10-асрларда Урта Осиёда фан ва маданият ривожланди. Бухоро, Самарканд, Марв, Урганч ва бошка йирик шахарлар хукмдорлари саройларида кутубхоналар барпо этилди. Айникса, Бухорода куп кутубхоналар мавжуд булганлиги хакида маълумотлар бор. Улардан энг машхури, энг бой ва йириги Сомонийларнинг сулолавий кутубхонаси эди. Мадраса ва масжидлар кошида хам кутубхоналар булган. Мугуллар истилоси арафасида Марв шахрида 10 та йирик кутубхона булганлиги хакида маълумотлар бор. 13-асрда Самарканд, Бухоро, Фаргона, Балх ва бошка шахарлар маданият марказлари, олимлар тупланадиган жой булиб, уларда йирик кутубхоналар мавжуд эди.

14-асрнинг 2-ярмидан Урта Осиёда маданий хаётнинг янгидан юксалиши кутубхоналарнинг кайта тикланишида хам намоён булди. 14-аср охирида Шайх Мухаммад Порсо умум учун очган маскан вакф кутубхонаси тарзида 19-асрнинг 40-йилларигача фаолият курсатган. Бухоро, Самарканд, Карши, Хива ва бошка шахарлардаги катта мадрасаларда кутубхоналар булган, уларнинг фондлари мадрасанинг кадимийлиги ва нуфузига караб турлича булган. Баъзи тарихий манбаларда кайд этилишича, Беруний, Ибн Сино, Фирдавсий, Замахшарий, Умар Хайём кабиларнинг шахсий кутубхоналари, Алишер Навоийнинг кимматбахо кулёзмаларга бой йирик кутубхонаси, Абдурахмон Жомийнинг шахсий кутубхонаси машхур булган. 19-аср охири  20-аср бошларида Бухорода 3 та энг бой шахсий кутубхона булиб, улардан кози Мухаммад Шариф Садр Зиёнинг кутубхонаси бизгача тулик сакланиб колган. 20-аср бошларида махаллий узбек ва рус зиёлилари генерал Журабек, Дукчи Эшон номи билан машхур Мухаммадали халфа Собир угли, В. Л. Вяткин, врач Г. М. Семенов, Абдурауф Фитрат ва бошкаларнинг шахсий кутубхоналари булган.

20-асрнинг 10–20-йиллари Туркистон худудида 2 та халк кутубхонаси, бир неча шахар кутубхоналари ва бошка кутубхоналар мавжуд булган. Махаллий ахоли вакиллари миллий йуналишдаги 2 та кутубхона ва мадрасалар хузуридаги кутубхоналардан фойдаланган. Шу кутубхоналар уз даврида давлат кутубхонасини ташкил этишда асосий негиз булиб хизмат килди. Хозирда оммавий, илмий ва махсус кутубхоналар тизими шаклланган ва фаолият курсатиб келмокда.

Check Also

wsd4xD3Anx78ZV1kkfa2p-WUrb4vZcNE

Зафаробод туман хокимлиги иш юритувчиси 8000 доллар билан ушланди

Холат юзасидан тупланган хужжатлар Жиззах вилоят ИИБ хузуридаги Тергов бошкармасига топширилди. 2020 йилнинг 19 август …

Даре уз Янгиликлар – сӯнги Ӯзбекистон хабарлари