Главная / Сиёсат / Козогистон Россияга махсулот етказиб беришнинг асосий йуналишига айланди: схема кандай ишлаяпти?

Козогистон Россияга махсулот етказиб беришнинг асосий йуналишига айланди: схема кандай ишлаяпти?

Гарб санкциялари Россия куролли кучларига махсулот етказишга халакит беришга каратилган, лекин нозик электроника барибир русларга етиб бормокда. Журналистлар Козогистон оркали етказиб бериш занжирларининг бир нечтасини кузатишди ва улар руслар томонидан тузилган янги компаниялар оркали утаётганини аниклашди.

Фото: Фото: Жеймс О’Брайен / OCCRP

Журналистик суриштирув коррупция ва уюшган жиноятчиликни тадкик этиш маркази (Organised Crime and Corruption Reporting Project) — OCCRP сайтида эълон килинди.

Суриштирувнинг асосий хулосалари

Савдо статистикаси 2022 йил аввалида Россиянинг Украинага кенг микёсдаги боскинидан сунг Козогистонга дронлар ва микроэлектроника импорти хажми усганини курсатмокда. Козогистондан Россияга дронлар ва микроэлектроника экспорти хам сезиларли тарзда усган.

Урушдан кейин руслар томонидан тузилган Козогистон компанияларидан бу импорт учун воситачи сифатида фойдаланилмокда.

«Aspan Arba» («Самовий арава») номи остида руйхатдан утган компания дронларни импорт килиб, уларни Россиядаги «Небесная механика» компаниясига экспорт килган, у эса уз навбатида дронларни харбий ташкилотларга сотган. Бу икки компаниянинг эгаси битта.

Рус эр-хотинга тегишли немис компанияси микрочипларни уруш бошланганидан куп утмасдан уларнинг угли номига очилган Козогистон компаниясига жунатиб турган. Угил чипларни Россияга жунатган.

* * *

Ха, дронлар Россия – Украина урушида кенг фойдаланиладиган куролга айланди. Тадкикотчилардан бири томонидан тузилган маълумотлар базаси Россия кушинлари томонидан пилотсиз учар курилмалардан фойдаланишнинг унлаб мисолларига эга. Уларнинг аксарияти эркин савдода булган енгил моделлар булиб, разедка, артиллерия куроллари мулжалини аниклаб бериш, пропаганда роликлари ишлашда фойдаланилади. Уларнинг купчилиги хорижда ишлаб чикарилган.


2022 йилнинг октябрида Киев марказида пилотсиз учар курилма зарбасидан зиён курган уй.
Фото: Zuma Press/Alamy Stock Photo

Назарий жихатдан Россияга пилотсиз учар курилмалар импорти Гарб санкциялари билан ёпилган булиши керак эди. Бирок, амалда унга эга булиш имкониятлари очиклигича колмокда. Бу нафакат дронларга тааллукли. Ракеталардан тортиб, минасизлаштириш учун фойдаланиладиган роботларда ишлатиладиган такомиллашган микрочиплар хам Россияга хориждан кириб келишда давом этмокда.

Журналистларнинг аниклашича, катор холатларда урушгача шундай курилмалар савдоси билан шугулланган Россия фукаролари янги компаниялар очишган ва улар етказиб бериш занжирининг бир кисмига айланган.

Етказиб бериш йуналиши хам Россия, хам Гарб давлатлари билан яхши муносабатларни саклаб колишга тиришаётган Козогистон оркали утаётгани маълум булди.


Россия аскари пилотсиз учар курилмага граната урнатяпти.
Фото: ZGorokhoV/Telegram

Козогистон «Россиянинг санкцияларга чап беришга булган барча имкониятларидан кочишга харакат килмокда», деган эди мамлакат ташки ишлар вазири феврал ойида АКШ давлат котиби билан матбуот анжуманида. Лекин у бу «жуда кийин» эканини хам таъкидлаб утган эди, чунки Козогистон ва Россия Евросиё иктисодий иттифоки аъзоси хисобланади ва мамлакатлар уртасидаги савдо-сотик божхона назоратидан утказилмайди.

Чиндан хам, Козогистоннинг савдо-сотиги хакидаги маълумотлари Россияга пилотсиз учар курилмаларни етказиб бериш учун оралик давлат сифатида фойдаланилаётганидан далолат бериб турибди.

2021 йилда, Россия Украинага кенг микёсдаги боскин уюштиришидан аввал Козогистонга дронлар шу кадар кам олиб кирилганки, улар импорт-экспорт тугрисидаги расмий хужжатларда хам акс этмаган. Бирок, 2022 йилда мамлакат 5 млн долларлик дронлар импорт (деярли барчаси Хитойдан) килиб, Россияга 1,23 млн долларлик дронлар экспорт килган.

Микрочиплар импорти хам кескин ошган: расмий статистикага кура 2021 йилда Козогистонга 35 млн долларлик таркибий кисмлар олиб кирилган, бу ракам сунгги йилларда муътадил равишда ошиб келган. 2022 йилда эса импорт икки баробардан зиёдга усган ва 75 млн доллардан ошиб кетган.

Бир вактнинг узида Козогистондан Россияга микрочиплар экспорти арзимаган 245 минг доллардан 18 млн долларгача — 70 баробарга усган.

Бу хулосалар Россия санкция чекловларини осонгина айланиб утаётгани хакидаги хабарларни тасдиклайди: Россиянинг «Орлан» пилотсиз учар курилмалари ишлаб чикарувчи компания хам, «Ростех» саноат конгломерати хам гарбда ишлаб чикарилган таркибий кисмларни муваффакиятли импорт килмокда.

Экспорт назорати буйича мутахассис Эрик Вудсга кура, «санкцияларнинг таъсири хамма бу йулда бирлаша олишига хам боглик».

«Барча компаниялар ким билан бизнес олиб бораётганига эътибор каратиши, айникса санкцияларга чап берувчи марказлар билан ишлашда хушёррок туришлари лозим. Шу сабабли иккиламчи санкциялар хам мавжуд, биз бир хукумат бошка хукуматларга босим килиб, улар томонидан жорий этилган санкция режимининг бир кисми булишга мажбурлаётганининг гувохи хам булмокдамиз. Хукукни куллашни кучайтириш талабларга риоя этишни тартибга солувчи яхши сигнал була олади», — деган Вудс.

Бирок, Козогистон каби давлатлар узининг кудратли кушниси билан дунёдаги энг узун умумий чегара ва узок тарихга эгалиги туфайли харакат учун имкониятлари чекланган эканига гувох булиши мумкин.

«Россия Козогистонни мажбурлай олади. Ишончим комилки, Козогистон хукуматида булиб ётган ишлардан норози куплаб ёшлар бор. Лекин улар исташса хам кулларидан хеч нарса келмайди», — деган Вудс.


РФ президенти Владимир Путин Козогистон президенти Косим-Жумарт Тукаев билан учрашмокда. 2019 йилнинг апрели.
Фото: kremlin.ru

Вудсга кура, гарчи йирик компаниялар санкциялардан чучишса хам, воситачи сифатида уз урнини топган майда операторлар узок АКШдан келадиган жазо хакида мутлако уйлашмайди.

«Агар Козогистон компанияси АКШ билан бирга иш олиб бормаса, россияликларни алдаб, улар истаган бирор нарсани уч баробар кимматрокка утказиш оркали миллионлаб доллар ишлаб топиш мумкин булса — бу бизнес», — деган Вудс.

Вудсга кура, алалокибатда бу «кичик одамчалар»нинг миллионлари уруш Путин фойдасига хал булишида ахамият касб этмайди, лекин уларнинг сони шу кадар купки, Россияда шундай кила оламиз, деган таассурот пайдо булиши мумкин.

«Токи улар шундай кила оламиз, деб турар экан, уруш давом этаверади. Уруш качонки Россиянинг патронлари тугаса якунланади», — деган у.

«Небесная механика»

Гарчи урушда фойдаланилаётган пилотсиз учар курилмаларнинг айримлари буюртма асосида тайёрланаётган ёки махсус харбий моделлар булса-да, хам Россия, хам Украина купрок тайёр истеъмол моделларидан фойдаланиб келмокда.

Уларнинг аксарияти Хитойнинг етакчи DJI компанияси томонидан ишлаб чикарилган. Урушда хар икки томоннинг дронлардан фойдаланиши буйича маълумотлар базасини яратган мутахассис Фейн Гринвуд у аниклашга муваффак булган дронларнинг 59 фоизи DJI махсулотлари эканини таъкидлаган. Айнан шу компаниянинг дронлари учун Россия Телеграм-каналлари фронтга ёрдам килиш максадида мунтазам пул йигиб туришади.

DJI уз дронлари харбий максадларда яратилмаганини катъий таъкидлаб чикди, шунингдек, утган йил апрел ойида унинг махсулотлари на Россияга, на Украинга сотилаётганини айтди.

Утган ойда АКШ DJI’нинг Дубайда жойлашган дистрибюторига махсулотларини Россияга сотганлик учун санкция жорий этганида, DJI тезда «ортик муаллифлик дилери эмаслиги» хакида баёнот бериб, бошка юрисдикция санкцияларини бузмаётганини кафолатловчи шаффоф далолатномалари борлигини хам кушимча килган.

Нима булганда хам, DJI дронлари хамон Россияга етказилмокда ва жанг майдонларида пайдо булмокда.


DJI дрони.
Фото: Виктор Карасев / Alamy Stock Photo

Етказиб берувчилар орасида Москвадаги «Небесная механика» компанияси хам бор. Инглизча номи «Sky Mechanics» булган фирма «SKYMEC» савдо белгисидан хам фойдаланади ва узини «Россиядаги DJI маркали дронларнинг етакчи дистрибютори ва ечимлари интегратори» сифатида такдим этади.

Компания сайтининг «хамкорлари ва мижозлари» булимида етакчи нефт ва кончилик компаниялари, мобил алока операторлари, давлат компаниялари, жумладан РЖД темирйул компанияси, ФВВ ва ИВВ курсатилган.

Бирок, «Небесная механика»нинг журналистлар излаб топган транзакциялари ёзуви компания DJI дронларини Украинадаги урушни ёклаб келаётган турли харбий нотижорат компанияларига хам сотганидан далолат бериб турибди.

Улардан бири — «Халк фронти: хаммаси галаба учун» ташкилоти булиб, Россия харбий кисмларини таъминлаш учун хайрия маблаглари йигиш билан шугулланади.

Айни вактда ушбу гурух уруш таргиботчиси Владимир Соловёв томонидан илгари сурилган «Учаколинглар, биродарлар» номи остида маблаг туплаш компаниясини олиб бормокда. Йигилган пулларга Украинанинг Донецк ва Луханск областларининг Россия оккупацияси остидаги худудларида жанг олиб бораётган жангариларга дронлар харид килинади. Утган йил августида Соловёв 300 та дрон харид килинганини ёзган эди.

Бу йил «Халк фронти» дрон сотиб олишда давом этмокда: феврал ойида ташкилот биргина «Небесная мехканика»нинг узидан 799 минг рублга дрон сотиб олган. Компания уз сайтида худди шу нархга DJI Mavic 2 Enterprise Advanced дронини реклама килмокда.

Журналистлар умумий хисобда «Небесная механика»дан дрон сотиб олиш учун 15 млн рублдан зиёд маблаг сарфлаган яна учта нотижорат ташкилотларни топишган.

«Небесная механика» дронларни каердан оляпти?

Журналистлар ахтариб топган Россия божхонаси маълумотлари манбаларидан камида биттаси Козогистонда эканини курсатмокда. 2022 йилда у Козогистоннинг «Aspan Arba» компаниясидан 500 та дрон импорт килган.

Бу компания 2022 йил апрелида, уруш бошланганидан икки ой утиб тузилган. Козогистоннинг «Металмайнингинфо» ахборот агентлиги хабарига кура, у DJI дронларининг Козогистондаги расмий дилери булиб, фойдали казилмалар казиб олиш, курилиш, авария-куткарув ва кишлок хужалиги ишлари учун дронлар етказиб беради.

Лекин «Aspan Arba» ва Россиянинг «Небесная механика» фирмалари битта одам томонидан бошкарилишига ишора килувчи куплаб фактлар бор.

Хар икки компания уз эгаси сифатида Иля Голберн деган инсонни курсатган. Козогистон компаниясининг директори Михаил Сапожников Голберг билан бирга «Небесная механика» хаммуассиси булган. «Aspan Arba» сайтида курсатилган телефон раками эса бир вактнинг узида «Небесная механика» ходимига хам тегишли.

Дронларни Козогистонга олиб кириш учун чекловлар йуклиги сабабли, «Aspan Arba» бемалол бу иш билан шугулланган.

Козогистон ракамли ривожланиш вазирлиги маълумотларига кура, Хитой компаниясининг Нидерландиядаги DJI Europe BV шуъба корхонасидан 45 млн долларлик 18 мингта DJI дронлари олиб киришга лицензия олган.


Дронларни Хитой ва Европадан Козогистон оркали Россияга етказиш схемаси.
Фото: Жеймс О’Брайен / OCCRP.

«Небесная механика» ва «Aspan Arba» эгаси Голберг бу вокеани журналистларга изохлашдан бош тортди. DJI вакили эса журналистларга Хитой компанияси ва унинг шуъба корхоналари «2022 йилнинг апрелидан бошлаб Россия ва Украинага барча етказиб беришлар ва операцияларни ихтиёрий равишда тухтатгани»ни таъкидлаган.

«Биз бу икки давлатдаги ва бошка жойлардаги дистрибюторлик тармокларимизни бу икки давлатдаги мижозларга хар кандай махсулот ва эхтиёт кисмларни якуний фойдаланиш максадидан катъи назар блоклаш лозимлиги тугрисида огохлантирдик, — деб ёзган компания. — Биз бу холни акс эттириш учун сотув сиёсатимизни тегишли тарзда янгиладик. Бизнинг далолатномаларимиз АКШ ёки бошка юрисдикция санкциялари бузилмаётганини кафолатлайди».

DJI вакили «Aspan Arba» билан «хамкорлик» 2022 йил майида бошлангани ва 2023 йилда кайта тикланмаганини таъкидлаб утган.

Оилавий бизнес

Москва марказидаги квартиралардан бирида руйхатдан утган ва электрон таркибий кисмлар билан савдо килувчи «Стэк» узини «ёш, муваффакиятли равнак топаётган компания» сифатида таърифлайди.

Россия божхона хизмати маълумотларига кура, 2022 ва 2023 йилларда фирма Козогистондан микросхемалар, диодлар, транзисторлар ва жами 4,2 млн долларлик бошка товарлар импорт килган.

Божхона маълумотлари бу товарлар ким томонидан ишлаб чикарилганини акслантирмаган, бирок махсулотлар Хонгконг, Германия, Нидерландия ва Сингапурда ишлаб чикарилгани маълум.

«Стэк» махсулотлари харидорлари эса, сайтида ёзилишича, радиотизимлари ишлаб чикарувчи, «Роскосмос» таркибидаги МЭИ махсус конструкторлик бюроси, Москва прожектор заводи — у Россия ракета ва зенит-ракета комплекслари учун кувватлаш манбайи ишлаб чикаради.

Журналистлар томонидан излаб топилган «Стэк» транзакциялар ёзувларига кура, компаниянинг 2022 йилги савдосининг катта кисми «Сет-1» деган компания билан амалга оширилган.

«Сет-1» сайти айни дамда ишламаяпти, лекин унинг архив версиясида компания Россия харбийлари ва хукукни мухофаза килувчи органлари учун «махсус техника яратиш ва ишлаб чикиш», жумладан масофадан туриб бошкарилувчи «Сфера» ва «Скарабей» роботларини ясаш билан шугулланиши баён килинган. Россия харбийлари компаниянинг махсулотларидан Сурияда фойдаланган, энди эса Украинанинг оккупация килинган худудларини миналардан тозалаш буйича операцияларда фойдаланмокда.

2022 йилда «Сет-1» Россия ташки разведка хизмати, ФХХ хамда Украина шаркида узини мустакил деб эълон килган Донецк халк республикасидаги рус кугирчок мансабдорлари учун электрон ускуналар урнатган.

«Стэк»нинг бош директори ва эгаси Иля Силницкий журналистларнинг саволларига жавоб кайтармади. «Сет-1» эгаси Сергей Ефременков хам саволларни жавобсиз колдирган.

Журналистлар эса «Стэк» Козогистондан импорт килиб савдога чикарган айрим таркибий кисмлар каердан келиб колганини топа олишди.

Божхона маълумотларига кура, шу йилнинг январида «Стэк» 2598 та микрочипдан иборат партияни Козогистоннинг «Da Group 22» компаниясидан кабул килиб олган. Уша ойнинг узида «Da Group 22» шу хажмдаги партияни Германиянинг Штутгарт шахрида жойлашган «Elix-St» компаниясидан кабул килиб олган.


Остона шахрида жойлашган «Da Group 22» сайти бош сахифаси.

Маълум булишича, «Da Group 22» хам «Elix-St» хам россиялик бир оилага тегишли экан.

Немис компанияси эгалари эр-хотин Евгений ва Елена Чернет, утган йил мартида руйхатдан утган Козогистон компанияси эгаси эса уларнинг угли экани гумон килинаётган Александр Чернетдир.

Елена ва Евгений Чернет Россияда хам электромагнит тулкинларни ютувчи материаллар ишлаб чикаришга ихтисослашган «Эликс-М» компаниясига эгалик килишади. Улардан радарлар нишонидан яшириниш учун фойдаланиш мумкин. «Эликс-М» мижозлари орасида Россиянинг бир неча мудофаа компаниялари бор.

Германиянинг савдо маълумотлари 2018 йилдан 2021 йилгача, яъни Украинага кенг микёсли боскин бошланишидан аввал Штутгартдаги «Elix-St» компанияси Козогистонга хеч нарса экспорт килмагани, бирок Россияга 500 минг долларлик электрон таркибий кисмлар сотганини курсатади.

2022 ва 2023 йилларда вазият тескари булган: «Elix-St» Россияга хеч нарса жунатмаган, юзлаб минг долларга бахоланадиган таркибий кисмлар Козогистондаги «Da Group 22»га жунатилган.

Журналистлар «Elix-St»нинг Штутгартдаги офисига боришганида уйда хеч ким йук эди. Кушниларининг билдиришича, Евгений ва Елена Кипрда, уларнинг «угли» эса катта эхтимол билан ё Москвада, ё Козогистонда экан.

Шарх сураб «Elix-St»ни тамсил этувчи юридик фирмага мурожаат килинганида, компания чиндан хам «Da Group 22»га электрон таркибий кисмлар етказиб беришгани, лекин улар «видеорегистраторлар учун» фойдаланилиши назарда тутилганини айтишган. Айрим холатларда сунгги фойдаланувчидан таркибий кисмлар белгиланган максадларда ишлатилганини тасдикловчи сертификатлар хам борлигини айтишган.

«Elix-St» «Da Group 22» Чернетнинг углига тегишли экани тугрисидаги ахборотни рад этди. Исбот сифатида Козогистонга тегишли, эскирган корпоратив хужжат такдим этилган ва унда козокча фамилияга эга инсон муассис сифатида курсатилган. Бирок мавжуд жорий маълумотлар компания директори ва эгаси Александр Чернет исмли инсон эканини курсатиб турибди.


Микрочипларни Козогистон оркали Европадан Россияга етказиш схемаси.
Фото: Жеймс О’Брайен / OCCRP.

«Таникли халкаро брендлар»

Яна бир холатда журналистлар Россиянинг номи бир хил булган иккита компаниясига дуч келишган. Улар Козогистондан электрон таркибий кисмларни мудофаа саноатига импорт килиш учун вазифани булиб олишган.

Москвадаги «Прайм Компонентс» номи остида савдо килаётган «Прайм» компанияси узини «профессионаллар учун электрон таркибий кисмлар» манбайи сифатида реклама килади.

«Бизнинг компаниямиз факат тан олинган жахон брендларининг ишончли махсулотларини сотади хамда ишончлиликни миллий ва халкаро сертификатлар билан тасдиклайди», — дейилади компания сайтида.

Давлат харидлари тугрисидаги ахборотларни такдим этувчи хукумат портали маълумотларига кура, «Прайм» давлат мудофаа конгломерати — «Ростех» шафелиги остида мудофаа корхоналарига таркибий кисмлар етказиб берган. Унинг утган йилги асосий мижозларидан бири РФ мудофаа вазирлиги учун алока воситалари ишлаб чикарувчи «Электроприбор» заводи булган.

Утган йили «Прайм» 100 млн рубл (1,4 млн доллар)дан ортик суммага Россиядаги шу номдаги «Прайм Эк» компаниясидан таркибий кисмлар харид килган. Хар икки компания офислари битта бинода жойлашган, улар умумий телефон ракамларига эга.

Божхона маълумотлари «Прайм Эк» 2022 ва 2023 йилларда Козогистондаги номаълум етказиб берувчилардан 3,1 млн долларлик бутловчи кисмлар харид килганини курсатади. Уларнинг импорти таркибига Гарбнинг Texas Instruments, Analog Devices ва STMicroelectronics каби ишлаб чикарувчилар махсулотлари киради. Журналистлар аникрок маълумот ва изох олиш учун «Прайм» ва «Прайм Эк» компанияларига боглана олишмаган.

Check Also

aP1qQnWt2S8rHvPhxhKE-HPPrLiseoP

Киргизистон чегарадаги отишма сабабли Тожикистонга норозилик нотаси йуллади

Киргизистон ТИВнинг маълумот беришича, отишма окибатида мамлакат чегара хизматининг уч нафар харбийси ва бир нафар …

Даре уз Янгиликлар – сӯнги Ӯзбекистон хабарлари